ERZİN BÖLGESİ’NDE ULAŞIM

Bölgemiz ulaşımı kara, deniz, demiryolu ve havayolu ile tarihi evrimi içinde her zaman, hareketli ve dinamik gücünü göstermiştir. Anadolu’nun, bilinen 7000 yıllık geçmişi içinde, özellikle kara ve deniz yollarının, insan hizmetine girmiş olması çok doğaldır.

Ulaşımı, 4 ayrı bölümde ele almak uygun olacaktır. Öncelikle, kara ulaşımı için en eski bilinen İpek Yolu(124) ve Strabon’un(125) (M.S.18) güzergahını ele almak gerekmektedir.

İpek Yolu, Roma ve Bizanslılar döneminden itibaren süregelen bir olgudur. Belgelerin ışığında İskender ile Darius arasında İsos’ta (Erzin-Dörtyol ovalarında) meydana gelen savaş, M.Ö. 333 te, yörenin ulaşımı açısından bizlere ilginç bulgular ve bilgiler sunmaktadır. Bu savaşın başlangıç noktası olan, “Toprakkale Geçidi”nin Dara adıyla (Darius nedeniyle) tarihi anlatımı, bu ulaşım güzergahını, Erzin açısından gözler önüne sermektedir. Yine Haçlı Seferleri sırasında Toprakkale’nin ve çevresinin hareketliliği, Bizans ve Ermeniler arasındaki mücadelelere de sahne olmuştur.

Memlükler döneminde, I. Baybars (1260-1277)(126) asayişi sağlamak için bu bölgenin bir yöresine kale ve kervansaraylar kurdurarak, Şam-Halep, Halep-Ayas yolunu emniyet altına almıştır. Toprakkale, X111-X1V. yüzyıllarda Ramazan Oğulları (1352) tarafından işgal edilmiştir. Bu dönemde Sivas’tan-İskenderun’a(127) gidecek ticari mallar, Bünyan, Göksu ve Ayas limanını takip ederdi. Daha sonraları bölgemiz, Osmanlıların (1517) hegemonyası altına girmiştir. Osmanlı Dönemi’nde Derbentler, şakilerin (teröristler) yayılmasını önlemek için belli aşiretlerin emrine verilmiştir. Adana-Payas arasının sorumluluğu Özer (Uzeyr) Oğulları (1705) beyinin nüfuzu altında idi.

Erzin’in kara yolu ulaşımı, Adana-İskenderun çizgisi üzerinde üç ayrı koldan sağlanmıştır. Bu kollardan birincisi Kurtkulağı-Burnaz-Dörtyol olup, diğeri ikinci kol Toprakkale-İskenderun (E-5 Otoyolu) yoludur. Üçüncüsü ise, Adana-Dokuz Tekne-İskenderun (TEM) yolu hattıdır.

Selçuklu ve Osmanlı döneminden itibaren İstanbul-Anadolu kara yolu, 3 ayrı koldan yapılmıştır.(128) Anadolu’da “SOL KOL, Üsküdar’dan, Gebze’ye oradan İzmit, Düzce, Bolu, Koçhisar, Tosya, Hacı-Hamza, Merzifon, Niksar, Şebinkarahisar, Bayburt, Tercan, Erzurum ve Kars” üzerinden devam etmekteydi. “ORTA KOL da Üsküdar’dan başlayıp, Gebze, İzmit, Sapanca, Geyve, Göynük, Bolu, Gerede, Tosya, Hacı-Hamza, Amasya, Tokat, Sivas, Malatya, Harput, Diyarbakır, Musul ve Bağdat’a uzanıyordu.”

Anadolu’ya uzanan üçüncü güzergah olan “SAĞ KOL ise, yine İstanbul Üsküdar’dan, Gebze, İzmit, Sapanca, Geyve, Lefke, Söğüt, Eskişehir, Bolvadin, Akşehir, Konya, Konya-Ereğlisi, Ulukışla, Gülek-Boğazı, Çakıd, Adana, Ceyhan, Kurtkulağı, Dörtyol-Payas’a ulaşır” ve oradan İskenderun, Hatay ile Suriye topraklarına devam ederdi. Halep-İskenderun Karayolu 1870 yılında hizmete girmişti.(129)

Adana-Erzin kara yolu ulaşımı Osmanlı Dönemi’nde, genelde bu kol üzerinden yapılmıştır. Derbent sistemi içinde, Kurtkulağı’ndan yola çıkan kervan veya yolcu Demirkapı (Karanlıkkapı da denir) denilen mevkiden geçerek, Burnaz’a ulaşırdı.

Derbentler arasındaki bu yollara “menzil” adı verilirdi(130). Menzillerde, atlı arabalar bulunur, yolcular ve yükler bunlarla taşınırdı. Adana menzili; Adana halkı emrinde olup, 1081 (1670) yılında 4 beygire indirilmiş ve Kurtkulağı ile Gülek menzili arasındaki sorumluluğu üstlenmişti. Adana, Gülek menziline 18, İstanbul’a ise 189 saat sürerdi. Kurtkulağı menzili; 1096 (1684) yılında 4 beygirli iken, 1134-1135 (1721-1722) yıllarında 11 beygire çıkarılmıştır. Menzilin yetkilisi, Hacı Kalender’dir. Bu menzil 1140 (1727) yılında 15 beygire çıkarılarak İfraz-ı Zülkâdriye Türkmenleri’nden (Demirkapı-Burnaz arası) 500 kuruş vergi alınmaktaydı. Menzil, Adana’ya 12, İstanbul’a ise 201 saat uzaklıktaydı. Payas menzili; yine o kasabanın sorumluluğunda olup, 1105 (1693) yıllarında 4 beygiri vardı. Bu menzil Kurtkulağı’na 9, İstanbul’a da 210 saattir. Kurtkulağı menzilinin diğer bölge menzillerine göre çok daha fazla beygirle takviye edilmesi bizlere, bu hattın ne oranda önemli ve hareketli olduğunu göstermektedir.

Burnaz’dan sonra Yanıkdeğirmen’de, yol ikiye ayrılırdı. Sağa giden yol Turunçlu’ya, sola giden yol ise Karanlıkkapıya (Demirkapı da denir) giderdi. Orada yol yine ikiye ayrılarak kuzeye giden yol Kurtkulağına, güneye giden yol ise Ayas Limanına çıkardı. Burnaz’dan Payas’a giderken bugünkü Aydınlı Çiftliği’nin kuzeyinden, Kaba Hasan Çiftliği güneyine inerek, Mahmutlu Çiftliğine ve Gazinin Çiftliği’nin kuzeyindeki eski Adana Yolu’na ulaşılırdı. Gazinin Çiftliği’ne (Devlet veya Atatürk Çiftliği’de denir) parelel devam eden yol, Gıdıman Hasan’ın Çiftliği’nin kuzeyinden bugünkü E-5 karayolu (Toprakkale-İskenderun yolu) üstündeki Yeşiltepe kasabasının altındaki Sayınönüne (Halen çalışır durumda olan ve İskenderun’a giden E-5 kara yolu) çıkardı. Bu yol ileride sola Dörtyol’a ayrılır, devamı da Payas’a giderdi. Evliya Çelebi ilk haç ziyaretini, 1648 yılında bu yolu takip ederek gerçekleştirdi. Bu güzergah, Erzin’in Mutasarrıflığı döneminde de devam ediyordu.

Adana-Erzin hattının ikinci yolu, Ceyhan’dan sonra Mustafabeyli’den, Tüysüz’e (Zibel), oradan da bir kol Hamdili’ye giderken, diğer kol Sazlık’tan Göztepesi’ne çıkardı. Hacı Osman Çiftliği’ne (Toprakkale’nin güney-batısı) gelen yol, Purun Önü’ne çıkarak eski Kısık Karakolu’na ulaşırdı. Eski yıllarda önemli bir kavşak merkezi durumundaki Kısık Jandarma Karakolu inşaatı 1941 yılında ihale edilmiştir.(131) Buradan Kekilli Mazı’yı takip ederek, Mustafalı Mahallesi’nin kuzeyinden Erzin’e girerdi.(132)

Anadolu’da Tanin yazarı Ahmet Refik 1910 yılında Mutafabeyli üzerinden bu yolu takip ederek Erzin’e gelmişti.(133) Bu yol sonraki yıllarda Tarsus-İskenderun Yolu’nun ana güzergahını teşkil edecektir. Tarsus-İskenderun istikametindeki 180 km.yolun hazırlığı, 1942 yılındaki, Mersin-Ulukışla Yolu’nun başlaması sırasında kararlaştırıldı.(134) Bu yol; Tarsus, Adana, Misis, Ceyhan, Toprakkale-Erzin, Dörtyol, Payas ve İskenderun’dan, Hatay’a doğru devam ediyordu. Tarsus-İskenderun Şose Yolu 7.1.1945 günü Türk-İngiliz işbirliğinde 350 günde tamamlanarak, o günün Bayındırlık Bakanı Sırrı Day tarafından hizmete açılmıştı.(135)

Bölgemizin planlı ve projeli, (E-5, Eurpean Uluslar arası turizm ağırlıklı Londra-Güney Asya bağlantılı) ilk asfalt kara yolu, 12.5.1958 günü İstanbul Fen Fakültesi Konferans Salonu’nda yapılan bir toplantıda kararlaştırılmıştır.(136) E-5 adı verilen bu yol; Belgrade, İskenderun, Yayladağı, Türkiye-Suriye hududunu kapsıyordu. Oto Yol’un yapımı, Yugoslavya, Yunanistan ve Türkiye arasında kararlaştırılmış olup, 1957 yılında trafiğe açılmıştır. Halen Adana-Hatay hattında çok faal olarak hizmet veren bu yol, Erzin’in(137) 6km batısından ve Dörtyol İlçesinin de 3km. dışından geçmektedir. Erzin ile E-5 Karayolu’nu birbirine bağlayan İstasyon Caddesi, 1946 yılında Erzin Belediye Başkanlığı’nın gayretleri ile yapılmıştır.(138)

Erzin İlçesi’nden geçen oto yollar arasında, son yılların en önemli projesi TEM dir. Bu Kuzey-Güney Avrupa Oto Yolu (Modern İpek Yolu) 11 Uluslu (Türkiye, Avusturya, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Yunanistan, Macaristan, İtalya, Polanya, Romanya, Yugoslavya ve Arnavutluk) bir ortaklığın, 1977 yılında kararlaştırdığı güzergahtır.(139)

TEM Yolu (Transport European Motor Way) Avrupa’yı, Orta Asya’ya bağlayan 20.149 km.lik bir uzunlukta olup, yolun 5556 km.si Türkiye sınırları içindedir. Bu yolun güney oto yollar sistemi içinde bulunan Dokuztekne-Erzin arası, 31 km. olup, Toprakkale-İskenderun bağlantısına dahildir.(140) Bu bağlantıda 98 menfez,10 alt geçit, 3 üst geçit ve 6 tane de köprü bulunmaktadır. Bugün için Erzin İlçesi’nin köylerle olan yol bağlantılarının tamamı asfalttır.

Devlet Demir Yolları, Osmanlı İmparatorluğu’nda 1860 yıllarında başlamıştır.(141) Toprakkale-İskenderun (Erzin, Dörtyol ve Payas dahil) hattı 1904-1912 yılları arasında Deutsche Bank’ın(142) kredisiyle 59 km. olarak tamamlanmıştır. Demiryolu, idari, siyasi, askeri ve tarımsal gereksinim nedeniyle inşa edilerek, İskenderun Körfezi’ne bağlanmıştır. Bu hat 1933 yılında, 3 yıllığına bir Fransız şirketine kiralanmışsa da, sözleşmenin sonunda yeniden DDY, 15.7.1937 (143) devredilmesi bildirilmiştir. Sonraki yıllarda 74 km.lik Fevzipaşa-Meydan-ı Akbez ile Toprakkale-Payas demiryolu 1939 yılında yabancı şirketlerden alınarak millileştirilmiştir.(144) Erzin’e 6 km. mesafede olan bu demiryolu hattı, yıllardır yolcu ve yük taşımada çok büyük hizmetlerde bulunmuştur.

Bölgenin Denizyolu ulaşımı İskenderun Limanı ağırlıklı olup, son yıllarda Dörtyol ve Yumurtalık’tan da yapılmaktadır. Marco Polo 1268 (1851) yılında Yumurtalık Limanı’nda karaya çıkarak ikmal yapmış, Çin’den dönerken yine 1271 (1854) yılında aynı yolu izlemiştir.(145) Mısırdan gemilerle İskenderun’a ve oradan da Adana’ya geçerek o bölgeyi işgal eden, İbrahim Paşa’da bu deniz yolunu kullanmıştır. Yine Derviş Paşa, Fırka-i İslahiyye (146) isimli ordusunu 1864 yılında İskenderun’a çıkarmış ve kıyı şeridi ile Amanos (Gavurdağı) dağında isyan edenleri sindirerek 1865 yılında Osmaniye şehrini ve bir çok yerleşim merkezini (Hassa) kurarak, Payas’ta Osmanlı Devletine karşı isyan eden Küçük Alioğullarını bastırıp asayişi sağlamıştır. Deniz Yolları özellikle yük taşıma açısından her geçen gün yoğunluk kazanmaktadır.

Hava Yolu ile ulaşım, 1960 yılına kadar İskenderun Hava Alanından yapılmakta idi.(147) Uçakla yolculuk bugünlerde en yakın, Adana Hava Alanı’ndan yapılmaktadır.

KAYNAKLAR :

124. Amfora Dergisi. 1993/3 Yıl:1 S:10
125. Prof.Dr.Adnan Pekman.Strabon Antik Anadolu Coğrafyası. (Geographika: XII-XIII-XIV) İstanbul 1993. Arkeoloji ve Sanat Yayınları. 296s.
126. Doç.Dr.Cengiz Orhonlu.Osmanlı İmparatorluğu’nda Derbent Teşkilatı. İstanbul 1967. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. 175s.
127. Prof.Dr.İ.Hakkı Uzunçarşılı.Anadolu Beylikleri. Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri. Ankara 1937. Türk Tarih Kurumu Yayınları. 135s.
128. Prof.Dr. Yusuf Halaçoğlu. XVIII Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskan Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi. 2 Baskı. Ankara 1991. Türk Tarih Kurumu Basımevi. 179s. 2 R.
129. Yurt Ansiklopedisi C:11.(Türkiye Genel) 818s.
130. Yurt Ansiklopedisi C:11.(Türkiye Genel) 818s.
131. Ulus Gaztesi. 31.1.1941
132. Veysel Ağırgan. Doğumu:1333 (1917)
133. Ahmet Şerif.Anadolu’da Tanin. İstanbul 1977. Kavram Yayınları. 344s.
134. Bayındırlık İşleri Dergisi. 1943/10-11 S:5-6 S:377
135. Ayın Tarihi Dergisi. 1945/1
136. KaraYollarıBülteni1958/6S:92
137. Yurt Ansiklopedisi C:11 (Türkiye Geneli) 818s.
138. İller ve Belediyeler Dergisi.1947/3-4. S:18-19s
139. Hürriyet Gazetesi.12.6.1998
140. KaraYolları Bülteni.1993/10S:513
141. Tarih Çevresi Dergisi.1995/5-6S:16
142. Yurt Ansiklopedisi(Türkiye Genel) 8184s.
143. Ulus Gazetesi.29.4.1937
144. Ulus Gazetesi.14.5.1939
145. Amfora Dergisi.1993/3Y:1S:10
146. Dr.Yusuf Halaçoğlu. Marûzat. Ahmed Cevdet Paşa. İstanbul 1980. Çağrı Yayınları. 270s.
147. Hatay İl Yıllığı1967.